“Wedersamengestelde” gezinnen: de familiale verstandhouding behouden door een successieplanning op maat

De successieplanning van een familiaal vermogen is niet altijd gemakkelijk en kinderen uit een vorige relatie of het samenwonen met een stiefouder maakt de zaken nog een beetje ingewikkelder.

Het is niet ongewoon dat er affectieve banden bestaan tussen stiefouders en stiefkinderen, net zoals er, in tegendeel, situaties bestaan waar de relatie slecht is of bijna onbestaande. In de praktijk zijn wedersamengestelde gezinnen net zo verscheiden als er gezinnen bestaan. De relaties bouwen zich op en breken zich af doordat ze, zoals elk gezin, evolueren doorheen de jaren.

Op burgerlijk vlak heeft de wetgever, gelet op deze evolutie van de gezinsstructuur, geleidelijk aan verschillende bepalingen ingevoerd met het oog op het beschermen van de verschillende partijen in functie van de gezinscontext.

Daarnaast hebben de verschillende gewesten van het land op fiscaal vlak verschillende maatregelen genomen om de gelijkheid van stiefkinderen en biologische kinderen op vlak van successie- en schenkingsrechten mogelijk te maken.

Ik wens mijn kinderen te beschermen en mijn echtgeno(o)t(e) voelt zich voldoende beschermd door zijn eigen vermogen…

Wanneer bij een tweede huwelijk de twee echtgenoten hun eigen kinderen willen bevoordelen, is het sterk aangeraden om te kiezen voor het stelsel van scheiding van goederen. De langstlevende echtgeno(o)t(e) verkrijgt het vruchtgebruik van het eigen vermogen van de overleden echtgeno(o)t(e), maar de naakte eigendom van de totaliteit van de goederen zal toekomen aan zijn of haar eigen kinderen.

Het is zelfs mogelijk om verder te gaan door een zogenaamde ‘Valkeniersclausule’ in te voeren in het huwelijkscontract. Deze clausule staat toe, met instemming van beide echtgenoten, om de rechten van de langstlevende te beperken tot een recht van bewoning met betrekking tot de gezinswoning en een recht van gebruik van het daarin aanwezig huisraad gedurende een periode van zes maanden vanaf het overlijden. Het gehele vermogen zal dan rechtstreeks in volle eigendom naar de kinderen van de overledene gaan.

Opmerking: het is altijd mogelijk om de echtgeno(o)t(e) te beschermen via een testament, schenking of levensverzekering, net zoals het mogelijk is om een recht van bewoning van meer dan zes maanden te voorzien.

Ik ben van mening dat mijn kinderen over voldoende persoonlijke middelen beschikken en ik wens de bescherming van mijn echtgeno(o)t(e) te verhogen…

Er staan verschillende hulpmiddelen ter beschikking van de echtgeno(o)t(e) die zijn/haar partner wenst te bevoordelen. Het eerste is het huwelijkscontract dat toelaat huwelijksvoordelen tussen echtgenoten in te voeren. Wanneer de toekomstige echtgenoten kiezen voor het wettelijk stelsel, namelijk de gemeenschap van goederen, verzekeren zij de langstlevende echtgeno(o)t(e) de volle eigendom van de ene helft van de gemeenschappelijke goederen, het vruchtgebruik van de andere helft ervan en het vruchtgebruik van de eigen goederen van de overledene.

Er bestaan ook andere instrumenten, zoals de schenking of het testament. Opgelet: bij een schenking of een testament ten voordele van de echtgeno(o)t(e) dient rekening gehouden te worden met de erfrechtelijke reserve van de kinderen van de overledene. Deze reserve bedraagt de helft van het gereconstrueerde vermogen (dat niet enkel rekening houdt met de nalatenschap op de dag van overlijden, maar ook met de gedane schenkingen voorafgaand aan het overlijden). Het is dus mogelijk om de bescherming van de langstlevende te verhogen door hem of haar de andere helft van uw vermogen toe te kennen, namelijk het beschikbaar deel.

Ik wens mijn stiefkinderen te beschermen…

De kinderen van uw echtgeno(o)t(e) zijn niet uw wettelijke erfgenamen en erven daarom niet rechtstreeks van u. Het is echter mogelijk om hen te bevoordelen via testament of schenking, binnen de grens van het beschikbaar deel (in de hypothese dat u eigen kinderen heeft). Als u wenst dat uw stiefkinderen op dezelfde manier behandeld worden als uw eigen kinderen, is het mogelijk om hen te adopteren. Deze optie dient evenwel zorgvuldig afgewogen te worden daar het onherroepelijk is en onder andere alimentatieverplichtingen inhoudt.

Op fiscaal vlak wordt het kind van de echtgeno(o)t(e) (of wettelijke samenwonende partner) van de overledene gelijkgesteld met het biologische kind voor de toepassing van de tarieven van de successie- en schenkingsrechten.

Er moet hoe dan ook een onderscheid worden gemaakt naargelang het gewest waarin de overledene/schenker woont. Het Waalse en Vlaamse Gewest stellen het kind van de echtgenoot immers volledig gelijk met het biologische kind bij de toepassing van de successie- en schenkingsrechten. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt het kind van de echtgenoot alleen in het geval van successierechten gelijkgesteld met het biologische kind en niet in het geval van schenkingsrechten.

In veel gezinnen moeten gesprekken aangegaan worden en moeten er maatregelen genomen worden om ervoor te zorgen dat de verdeling van de nalatenschap bij overlijden in overeenstemming is met de wil van de overledene.